Аңдатпа

Бұл зерттеуде ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басындағы Орталық Азиядағы жәдидтік қозғалыстың пайда болуына әлеуметтік-мәдени жағдайдан бастап, жәдидтік қозғалыстың тарихы зерттеледі. Жәдид қозғалысы туралы оның кеңестік билікке қарсы діни, мәдени және отаршылдыққа қарсы қозғалыс ретінде пайда болғаны туралы қорытынды жасау үшін бұл мақалада дәстүрлі ислам ғалымдары мен реформаторлық зиялылар арасындағы реформалық идеялар арасындағы бәсекелестікке талдау жасалады. Халид жәдидтік қозғалыстың мәдени-саяси қозғалыс ретінде пайда болғанын дәлелдесе, Орталық Азиядағы жәдидтік қозғалысты қарастыратын бұл мақалада оның діни-мәдени қозғалыс ретінде пайда болғандығы туралы Халидтің дәлелдеріне толықтыру енгізу ұсынылды. Бұл Орталық Азиядағы мұсылмандардың әлеуметтік-мәдени және саяси өміріне исламның еніп кетуіне байланысты және ислам діні бір-бірінен ажырамас ұлттық бірегейлік мәселесінде ажырамас рөл атқарды. Басқаша айтқанда, ислам Орталық Азия мұсылмандары үшін басты бірегейлендіру белгісі болды. Зерттеуде алға тартылған дәлелде жәдидтік қозғалыс өзінің зайырлы бағыттылығы мен зайырлы тақырыптарға үлкен мән бергеніне қарамастан, ешқашан ислам идеясынан ажырамағаны; яғни жәдидшілер исламды ғылыммен ұштастырып, өткен ислам өркениеті мен алтын ғасыр мәдениетіне жетуге тырысты. Осылайша, бүкіл зерттеу барысында жәдиттердің экономикалық және әлеуметтік салаларда ілгерілеу мен жетістіктерге ұмтылып, әрқашан ислам құндылықтарын сақтауға тырысқаны көрсетілді.

Кілт сөздер: жәдидизм, Орталық Азия, қазіргі заман, қадимизм, ислам