Аңдатпа

Мақала тәңіршілдіктің Орталық Азияда таралуының жекелеген мәселелеріне, діни алауыздық мәселесіне, зороастризмнің тәңіршілдіктен бөлініп шығуына арналған. Заратуштраның Баири Ахунның дүниетанымдық сұрақтарына берген жауаптарына баса назар аударылды, ол жаңа сенімнің жақтаушыларын іздеуде реформатор ретінде әрекет ететіндігі, кейінгі пайғамбарлық діндарлармен сипатталған әрекет оның түбегейлі жаңа идеяларын ілгерілетудегі он жылдық қызметі еретикалық, шизматикалық деп қабылданғаны көрсетілген. Бұл ежелгі Тұранда алғашқы діни соғысқа әкелді. Мары алқабының оңтүстік шетінде өткен дін үшін шайқасқа қатысушылардың құрамы анықталды. Генетикалық деректер негізінде жауынгерлердің этностық құрамы анықталды. Өлке тұрғындарының ДНҚ зерттеулерінің соңғы нәтижелері негізінде бірқатар жетекші тарихшылардың тұжырымы бойынша хуннулар болған хиониттердің шын мәнінде көне хунну (Q) екендігі туралы қорытынды жасалады. Ғұндар тәңірлік болғандықтан, хиониттер де осы сенімнің алғашқы жақтаушылары болды дегенді білдірді. Сенім үшін діни соғыс тәңірліктер мен зороастрлықтар арасында болды.  Жаңа білімді бөліп алған Заратуштра шаманизмнің кейбір атрибуттарын ұстанған тәңіршілдіктің ішегінен шыққан, R1a1a2b гаплотобының азиялық тармағы скиф болды деген қорытынды жасалады.

Түйін сөздер: тәңіршілдік, зороастризм, дін үшін күрес және бөліну, гаплотоптардың көші-қоны, көне хунну, кайянидтер, арьилер.